ئەو تاوانەى كەوا حەقى خەڵكە وبەنوێژ وعیبادەت لەسەرت لاناچێت تەنها بەگەردن ئازادى ئەو كەسە نەبێت كەوا غەیبەتت كردووە، بەڕاستى غەیبەت كردن زۆر ئاسانە لەسەر زمان بەڵام ماڵ وێرانییە لە ڕۆژى قیامەت، خواى پەروەردگار دەفەرمووێت: [وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ] [الحجرات:12]، واتە: با هەندێك لە ئێوە غەیبەتى هەندێكى ترتان نەكات ئایا كەسێك لە ئێوە پێى خۆشە گۆشتى براكەى بخوات بەمردووى بێگومان نەخێر، بەڕاستى خواى پەروەردگار نموونەیەكمان بۆ دێنێتەوە بۆ ئەوەى غەیبەتمان لە پێش چاو قێزەون بكات بەڵام بەداخەوە ئێمە دڵەكانمان بەخەبەر نایەن وداناچەڵەكێن، ئەى ئەو مووسڵمانەى كەوا ڕوو لە خواى پەروەردگار دەكات وئەى ئەو مووسڵمانەى خۆى بەئوومەتى پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم دەزانێت وئەى ئەو مووسڵمانەى كەوا خۆى بەئەهلى جومعە وجەماعەت دەزانن، كێ لە ئێمە پێى خۆشە گۆشتى براكەى بخوات بەمردووى جا براى شیرى بێت یان براى دینى بێت، هەر یەك لە ئێمە بیهێنێتە بەرچاوى خۆى كە براكەت مردووە وجەنازەكەى كەوتووە وچەقۆیەك بدەن بەدەستەو وبڵێن: پارچە گۆشت لە براكەت ببڕە وبیخۆ، خواى پەروەردگار دەفەرمووێت: [فَكَرِهْتُمُوهُ] بێگومان ئەو ئیشە ناكەن، هەر كەسێك پێى خۆشە پارچە پارچە گۆشتى براكەى بەمردووى بخوات ئەوا ئەو كاتە پێى خۆش بێت غەیبەت بكات، هەر لە ئایەتەكە خواى پەروەردگار دەفەرمووێت: [وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ]، پاش ئەوەى خراپى غەیبەتى بۆ باس كرد فەرمووى: تەقواى خواى پەروەردگار بكەن كەواتە ئێمەى مووسڵمان كاتێك غەیبەت دەكەین نیشانەى ئەوەیە كەوا تەقواى خوامان نییە، هەر بۆیە خواى پەروەردگار فەرمانمان پێ دەكات تەقوا*  بكەین.

پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم پێناسەى غەیبەتمان بۆ دەكات بۆ ئەوەى ئێمەى مووسڵمان بزانین غەیبەت چییە وخۆمان بپارێزین لە غەیبەت كردن، هەر وەكو لە ئەبو هورەیرەوە ـ خواى لێ ڕازى بێت ـ هاتووە كە پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم فەرمووى: «أَتَدْرُونَ مَا الْغِيبَةُ» قَالُوا اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ «ذِكْرُكَ أَخَاكَ بِمَا يَكْرَهُ»، قِيلَ أَفَرَأَيْتَ إِنْ كَانَ فِى أَخِى مَا أَقُولُ قَالَ «إِنْ كَانَ فِيهِ مَا تَقُولُ فَقَدِ اغْتَبْتَهُ وَإِنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ فَقَدْ بَهَتَّهُ»(1)  ، واتە: ئایا دەزانن غەیبەت كردن چییە؟ هاوەڵانیش بەئەدەب وڕێزەوە فەرموویان: خوا وپێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم دەزانن غەیبەت چییە، هەر لە خۆیانەوە بەبێ عیلم هەر یەكە وقسەیەكیان نەكرد بەڵكو بەئەدەب وبەئەخلاقەوە گوێ لە مامۆستا وپێشەواى خۆیان دەگرن صلى الله علیه وسلم، پاشان پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم فەرمووى: غەیبەت ئەوەیە كە باسى برا وخوشكى خۆت بكەى بەشێوەیەك كە پێى خۆش نییە.

كاتێك بەكەسێك دەڵێن فلان كوێر وفڵان درێژ وفڵان درۆزن چەندین فڵانى تریش ئەو وەصفەى كە پێى ناخۆشە ئەوە غەیبەتە ونابێت بەهیچ شێوەیەك كەسێك بانگ بكەیت كە پێى خۆش نییە، كەواتە قاعیدەیەكى ڕوون وئاشكرایە هەر كەسێك هەرچییەكى پێ ناخۆش بێت لە پاش ملە باسى بكرێت ئەوە غەیبەتە ئیتر باسكردنى لاشەى بێت یان هەر شتێك كە پێى ناخۆش بێت وەصفى بكرێت ئەوە غەیبەتە چونكە خۆى  حاز وئامادە نییە.

پاشان پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم فەرمووى: باسكردنى براكەتە بەشێوەیەك كە پێى ناخۆش بێت، هاوەڵان فەرموویان: ئەى ئەگەر ئەو وەصفەى ئێمە كردمان وئەو شتەى ئێمە ووتمان لەو كەسە بەدیكرا، پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم فەرمووى: ئەگەر ئەو وەصفەى ئێوە لەو كەسەدا هەبوو بەڵام پێى ناخۆش بێت باسى بكرێت ئەوە غەیبەتە بەڵام ئەگەر تێدا نەبێت ئەوە بوهتانە، بوهتانیش یەكێكە لە تاوانە گەورەكان، هەر وەكو پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم فەرموویەتى: «وَمَنْ قَالَ فِى مُؤْمِنٍ مَا لَيْسَ فِيهِ أَسْكَنَهُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ رَدْغَةَ خَبَالٍ حَتَّى يَخْرُجَ مِمَّا قَالَ»(2)  ، واتە: هەر كەسێك شتێك بداتە پاڵ مووسڵمانێك وبڵێت فڵان كەس واى كردووە وفڵان كەس واى ووتووە ئەگەر ئەو كەسە واى نەكردبێت واى نەووتبێت ئەوا خواى پەروەردگار دەیخاتە جێگایەكەوە لە دۆزەخ كە پێى دەووترێت «رَدْغَةَ خَبَالٍ» واتە: ئەو جێگایەى كەوا كێم وزوخاوى ئەهلى دۆزەخى تێدا كۆدەبێتەوە، ئەگەر تەوبە نەكات ولاى ئەو كەسە گەردنى خۆى ئازاد نەكات ، كەواتە با ئاگامان لە زمانى خۆمان بێت ڕامان نەكێشێت بۆ ئەو جێگایە.

هەروەها پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم باسى سزاى ئەو كەسانەمان بۆ دەكات كەوا غەیبەتى كەسانى تر دەكەن هەر وەكو لە ئەنەسى كوڕى مالك ـ خواى لێ ڕازى بێت ـ دەفەرمووێت پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم فەرمووى: «لَمَّا عُرِجَ بِى مَرَرْتُ بِقَوْمٍ لَهُمْ أَظْفَارٌ مِنْ نُحَاسٍ يَخْمِشُونَ وُجُوهَهُمْ وَصُدُورَهُمْ فَقُلْتُ مَنْ هَؤُلاَءِ يَا جِبْرِيلُ قَالَ هَؤُلاَءِ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ لُحُومَ النَّاسِ وَيَقَعُونَ فِى أَعْرَاضِهِمْ»(3) ، واتە: كاتێك لە شەوى ئیسرا ومیعراج بەفەرمانى خواى پەروەردگار فەرمانى شەوڕەوى بەمن كرا بۆ ئاسمان بەلاى كۆمەڵێك پێپەڕ بووم بینیم نینۆكیان بۆ درووست كراوە لە مس دەم وچاو وسنگى خۆیان دەڕنى، ووتم: ئەى جیبریل ـ عليه الصلاة والسلام ـ ئەمە چ كۆمەڵێكن كەوا بەنینۆكى مس دەم وچاو وسنگى خۆیان دەڕننەوە؟ ووتى: ئەمە ئەو كەسانەن كەوا لە دونیادا غەیبەتى مووسڵمانیان دەكرد وگۆشتەكەیان دەخوار، چونكە خواى پەروەردگار فەرمووى: كێ لە ئێوە پێى خۆشە گۆشتى براكەى بخوات بەمردووى، كەواتە غەیبەت كردن واتە خواردنى گۆشتى براكەت بەمردووى، ئایا كێ لە ئێمە تەحەموولى ئەو سزای قەبرە دەگرێت ئەى سزاى قیامەت چى بێت؟!!!

 كەواتە غەیبەت مووسڵمان دووچارى سزاى قەبر دەكات، هەر وەكو ئەبو بەكرە ـ خواى لێ ڕازى بێت ـ دەفەرمووێت: «مر النبي  صلى الله عليه و سلم بقبرين . فقال ( إنهما ليعذبان، وما يعذبان في كبير، أما أحدهما فيعذب في البول، وأما الآخر فيعذب في الغيبة»(4) ، واتە: پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم بەلاى دوو قەبر تێپەڕى وفەرمووى: خاوەنى ئەم دوو قەبرە سزا دەدرێن لەبەر دوو تاوان كە لاى خەڵكى زۆر ئاسان وئاساییە وبەڵام لاى خواى پەروەردگار زۆر گەورەیە ئەوانیش: ئەو كەسەى كە خۆى لە میز ناپارێزێت وئەوى تریش ئەو كەسەى كە غەیبەت دەكات.

هەروەها پێغەبەرى خوا صلى الله علیه وسلم فەرموویەتى: « مِنْ أَرْبَى الرِّبَا الِاسْتِطَالَةُ فِي عِرْضِ مُسْلِمٍ بِغَيْرِ حَقّ»(5)  ، واتە: گەورەترین بەشى ڕیبا ئەوەیە كەوا غەیبەتى كەسێك بكەیت، كەواتە غەیبەت تاوانێكى زۆر گەورەیە پێغەمبەرى خوا صلى الله علیه وسلم دەفەرمووێت: ڕیبا حەفتا وسێ بەشە بچووكترینیان ئەوەیە كە لەگەڵ دایكى خۆت زینا بكەیت، ئەگەر بچووكەكەى زیناكردن بێت لەگەڵ دایكى خۆت ئەى گەورەكەى چى بێت كە غەیبەت كردنە؟!!! 

ئیمامى مالیك ـ ڕەحمەتى خواى لێ بێت ـ دەفەرمووێت: كۆمەڵێك مووسڵمانم دەناسى هیچ عەیب وعارێكیان نەبوو بەڵام بەهۆى ئەوەى كەوا غەیبەتى خەڵكیان دەكرد خەڵكم دەبینى عەیبیان لێ دەدۆزینەوە، چونكە خۆیان غەیبەتى زۆریان دەكرد وهەر كەسێك بەدواى عەیب وعارى مووسڵمانێك بكەوێت خواى پەروەردگاریش سزاى دان بەوەى كەوا عەیب وعارى خۆى بۆ خەڵكى ئاشكرا كرد، هەروەها دەفەرمووێت: كەسانى تریشم دەناسى عەیب وعاریان زۆر بوو بەڵام بەهۆى ئەوەى كەوا غەیبەتى كەسیان نەدەكرد وعەیب وعارى مووسڵمانیان دەشاردەوە ودادەپۆشى خواى پەروەردگاریش هەموو عەیب وعارەكانیان دادەپۆشى.

پیاوچاكان زۆر خۆیان لە غەیبەت دەپاراست هەر وەكو ئیمامى ابراهیم كوڕى ئەدهەم ـ ڕەحمەتى خواى لێ بێت ـ ڕۆژێك بۆ دەعوەتێك بانگ كرا بەڵام كاتێك دانیشتن چاوەڕێیان كرد نان بخۆن ووتیان: فڵان كەس نەهاتووە با جارێك چاوەڕوانى بكەین، یەكێك لەوانەى كەوا لە مەجلسەكەدا دانیشتبوو ووتى: فڵان كەس خۆى  بەگەورە دەزانێت ولە خۆى ناگرێت بێت بۆ لاى ئێمە مەگەر كەسێك بچێت بەشوێنى دا، ابراهیم كوڕى ئەدهەم ـ ڕەحمەتى خواى لێ بێت ـ كاتێك گوێى لەم كەسە بوو كەوا غەیبەتى مووسڵمانێكى كرد هەستا ومەجلسەكەى بەجێهێشت نانى نەخوارد، لە ماڵەوەش تاوەكو سێ ڕۆژ نانى نەخوارد چونكە كەسێك غەیبەتى مووسڵمانێكى كرد وئەویش لەو مەجلسە دانیشتبوو، ئەمە حاڵى كەسێكە كە تاوەكو سێ ڕۆژ نان ناخوات ئەى ئەبێ ئێمە تاوەكو چەند ڕۆژ نان نەخۆین كە غەیبەت كردن بووە بەشتێكى زۆر ئاسان ومەجلسێكمان نییە كەوا غەیبەتى تێدا نەكرێت.

هەروەها ئیمامى (داود الطائي) ـ ڕەحمەتى خواى لێ بێت ـ یەكێكە لە زانا بەرزەكان وزانایان زۆر مەدحى ئەم پیاوە دەكەن كە چەند لە خوا ترس بووە، ڕۆژێك بەجێگایەكدا تێپەڕى تەماشاى جێگاكەى كرد ولە هۆش كەوت، هەڵیان گرت وبردیانەوە بۆ ماڵەوە كاتێك كە هۆشى هاتەوە ووتیان: ئەى(داود الطائي) بۆچى كە تەماشاى ئەو جێگایەت كرد بێ هۆش كەوتى؟ ووتى: سوێند بەخواى پەروەردگار كاتێك چوومە ئەو جێگایە بیر ئەوەم كردەوە كەوا ڕۆژێك لەو جێگایەدا غەیبەتى مووسڵمانێكم كردووە، بیرم كردەوە لە ڕۆژى قیامەتدا خواى پەروەردگار دەفەرمووێت: ئەى(داود الطائي) بۆچى لە فڵان جێگادا غەیبەتى مووسڵمانێكت كرد ومنیش هیچ ووڵامێكم پێ نییە بۆ خواى پەروەردگار، ئەى ئەبێ ووڵامى ئێمە چى بێت كە هەزاران غەیبەتمان كردووە؟!!!!.

ئیمامى بوخارى ـ ڕەحمەتى خواى لێ بێت ـ دەفەرمووێت: ئومێدم هەیە بگەم بەخواى پەروەردگار ولێپرسینەوەم لەگەڵ نەكات لەسەر ئەوەى كەوا هیچ غەیبەتێكم نەركردووە، بەڕاستى پیاوچاكان بەو شێوەیە بوونە وزمانى خۆیانیان پاراستووە لە غەیبەت كردن، بەڵام هەر یەكە لە ئێمە بیربكەینەوە تەنها لە یەك ڕۆژدا چەندین غەیبەتمان كردووە.
وەرگیراوە لە پەرتوکی (ئەو كارانەی دەبنە هۆی سزای گـۆڕ) ئامادەكردنی: مامۆستا عبید محمد أمین
-----------------------------------------------------

* تەقوا بریتییە لە جێبەجێ كردنى فەرمانەكانى خواى پەروەردگار وخۆدوورخستنەوە لە نەهییەكانى.

(1)  رواه مسلم.

(2) السنن الكبرى للبيهقي.

(3) رواه أبو داود، وقال الألباني صحيح في صحيح وضعيف سنن أبى داود.

(4) رواه ابن ماجه، وقال الألباني حسن صحيح في صحيح وضعيف سنن ابن ماجة وصحيح الترغيب والترهيب.

(5) رواه أحمد  وأبو داود، وقال الألباني صحيح في صحيح الترغيب والترهيب.